De faculteitsfunctie

De faculteit van een getal x is het product van alle gehele getallen, te beginnen met 1, tot en met het getal x. Dit geven we aan met een uitroepteken achter het getal:
In principe is de faculteit alleen gedefinieerd voor positieve gehele getallen. Dit heeft geleid tot een definitie voor het bijzondere geval van de faculteit van 0:
Het kan ook met alleen de even of oneven termen:

Met wederom het speciale geval:
Dubbele faculteiten kan ik omschrijven naar enkele faculteiten als volgt:


De faculteitsfunctie f (x) = x! komt vaak voor binnen de wiskunde, maar is helaas ook een bijzonder problematische functie om de volgende redenen: In principe kun je de faculteit van ieder getal exact uitrekenen, want we hebben het immers over het product van gehele getallen. Echter, de faculteit van een getal exact uitrekenen loopt al heel snel uit de hand, zoals onderstaande tabel laat zien, omdat je in de grote getallen terecht komt.
xx!
1001
1013628800
10293326215443944152681699238856266700490715968264381621468592963895217599993229915608941463976156518286253697920827223758251185210916864000000000000000000000000
103402387260077093773543702433923003985719374864210714632543799910429938512398629020592044208486969404800479988610197196058631666872994808558901323829669944590997424504087073759918823627727188732519779505950995276120874975462497043601418278094646496291056393887437886487337119181045825783647849977012476632889835955735432513185323958463075557409114262417474349347553428646576611667797396668820291207379143853719588249808126867838374559731746136085379534524221586593201928090878297308431392844403281231558611036976801357304216168747609675871348312025478589320767169132448426236131412508780208000261683151027341827977704784635868170164365024153691398281264810213092761244896359928705114964975419909342221566832572080821333186116811553615836546984046708975602900950537616475847728421889679646244945160765353408198901385442487984959953319101723355556602139450399736280750137837615307127761926849034352625200015888535147331611702103968175921510907788019393178114194545257223865541461062892187960223838971476088506276862967146674697562911234082439208160153780889893964518263243671616762179168909779911903754031274622289988005195444414282012187361745992642956581746628302955570299024324153181617210465832036786906117260158783520751516284225540265170483304226143974286933061690897968482590125458327168226458066526769958652682272807075781391858178889652208164348344825993266043367660176999612831860788386150279465955131156552036093988180612138558600301435694527224206344631797460594682573103790084024432438465657245014402821885252470935190620929023136493273497565513958720559654228749774011413346962715422845862377387538230483865688976461927383814900140767310446640259899490222221765904339901886018566526485061799702356193897017860040811889729918311021171229845901641921068884387121855646124960798722908519296819372388642614839657382291123125024186649353143970137428531926649875337218940694281434118520158014123344828015051399694290153483077644569099073152433278288269864602789864321139083506217095002597389863554277196742822248757586765752344220207573630569498825087968928162753848863396909959826280956121450994871701244516461260379029309120889086942028510640182154399457156805941872748998094254742173582401063677404595741785160829230135358081840096996372524230560855903700624271243416909004153690105933983835777939410970027753472000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000
(Voor meer faculteiten zie deze pagina)
Maar al die decimalen hebben we natuurlijk helemaal niet nodig, dit was alleen om te demonstreren hoe snel de functiewaarde oploopt. De faculteitsfunctie laat zelfs de e-macht al snel achter zich.

De grafiek van f (x) = x! (de rode blokjes) en f (x) = ex (de blauwe lijn)
Om nogmaals te laten zien hoe snel de functiewaarde oploopt geeft de volgende tabel de faculteit voor diverse waarden van x = 1 tot en met x = 1010 met vijftig cijfers achter de komma.
xx!
1001.00000000000000000000000000000000000000000000000000 ∙ 100
1013.62880000000000000000000000000000000000000000000000 ∙ 106
1029.33262154439441526816992388562667004907159682643816 ∙ 10157
1034.02387260077093773543702433923003985719374864210715 ∙ 102567
1042.84625968091705451890641321211986889014805140170280 ∙ 1035659
1052.82422940796034787429342157802453551847749492609122 ∙ 10456573
1068.26393168833124006237664610317266629113534797896387 ∙ 105565708
1071.20242340051590345614015348794430756976768018249476 ∙ 1065657059
1081.61720379492146238633877318561280404329237453064874 ∙ 10756570556
1099.90462657922299373728082110506570432171722139002931 ∙ 108565705522
10102.32579620567308336510494471994987880539801406752884 ∙ 1095657055186
(Voor meer faculteiten en meer decimalen zie deze pagina)
Laat ik bovenstaande tabel ook even grafisch weergeven (met verschillende verticale schaalverdelingen).

De grafiek van f (x) = x!,
logaritmische horizontale schaalverdeling

De grafiek van f (x) = log (x!),
logaritmische horizontale schaalverdeling

De grafiek van f (x) = log (log (x!)),
logaritmische horizontale schaalverdeling
We hebben nu een gevoel gekregen van wat de faculteitsfunctie behelst, maar graag zouden we daar gemakkelijker mee kunnen werken. Zoals ik aan het begin van deze pagina al aangaf is x! gedefinieerd als volgt:
Door links en rechts de natuurlijke logaritme te nemen ontstaat:
Dit kunnen we ook, als benadering, schrijven als een integraal en die vervolgens uitwerken met behulp van partieel integreren:
Vaak wordt dat eentje, de rechterterm, weggelaten (verwaarloosd):

Stirling

Deze benadering staat nu in de boeken als de formule van Stirling (en vooruitlopend op wat nog komen gaat noem ik dit Stirling-I):

Of anders geschreven:
Hoe goed is deze benadering? In onderstaande tabel vergelijk ik exacte waarden van x! met de Stirling-I-formule:
xx! (exact)x! (Stirling-I)Stirling-I/Exact
1001.000000000000000 ∙ 1003.678794411714423 ∙ 10−10.367879441171442
1013.628800000000000 ∙ 1064.539992976248485 ∙ 1050.125110035721133
1029.332621544394415 ∙ 101573.720075976020836 ∙ 101560.039860996809147
1034.023872600770938 ∙ 1025675.075958897549457 ∙ 1025650.012614611348721
1042.846259680917055 ∙ 10356591.135483865314736 ∙ 10356570.003989389558963
1052.824229407960348 ∙ 104565733.562949565309373 ∙ 104565700.001261565209705
1068.263931688331240 ∙ 1055657083.296831478088559 ∙ 1055657050.000398942247156
1071.202423400515903 ∙ 10656570591.516936780898734 ∙ 10656570550.000126156625050
1081.617203794921462 ∙ 107565705566.451709692821766 ∙ 107565705510.000039894228007
1099.904626579222994 ∙ 1085657055221.249534271921013 ∙ 1085657055180.000012615662609
10102.325796205673083 ∙ 10956570551869.278584420324873 ∙ 10956570551800.000003989422804
Vergelijkingstabel voor Stirling-I

De grafiek van f (x) = log (log (x!)) (de rode blokjes)
en f (x) = log (log (Stirling-I)) (de blauwe lijn),
logaritmische horizontale schaalverdeling
Voor een eerste ruwe benadering van x! is de Stirling-I-formule wel okee, maar ook niet meer dan dat. Ik bereik een kleine verbetering door dat eentje weer aan boord te halen en dat noem ik de Stirling-II-formule:
Of anders geschreven:
Hoe goed is deze benadering? In onderstaande tabel vergelijk ik exacte waarden van x! met de Stirling-II-formule:
xx! (exact)x! (Stirling-II)Stirling-II/Exact
1001.000000000000000 ∙ 1001.000000000000000 ∙ 1001.000000000000000
1013.628800000000000 ∙ 1061.234098040866795 ∙ 1060.340084336658619
1029.332621544394415 ∙ 101571.011221492610449 ∙ 101570.108353423290569
1034.023872600770938 ∙ 1025671.379788683321370 ∙ 1025660.034290068802303
1042.846259680917055 ∙ 10356593.086565157593485 ∙ 10356570.010844285144773
1052.824229407960348 ∙ 104565739.685101059096523 ∙ 104565700.003429289784958
1068.263931688331240 ∙ 1055657088.961717098379904 ∙ 1055657050.001084437461049
1071.202423400515903 ∙ 10656570594.123461686438190 ∙ 10656570550.000342929261412
1081.617203794921462 ∙ 107565705561.753756522049050 ∙ 107565705520.000108443755052
1099.904626579222994 ∙ 1085657055223.396586305399694 ∙ 1085657055180.000034292926424
10102.325796205673083 ∙ 10956570551862.522180742359230 ∙ 10956570551810.000010844375514
Vergelijkingstabel voor Stirling-II

De grafiek van f (x) = log (log (x!)) (de rode blokjes)
en f (x) = log (log (Stirling-II)) (de blauwe lijn),
logaritmische horizontale schaalverdeling
Er is duidelijk nog veel ruimte voor verbetering. Hierboven, vergelijking (9), heb ik simpelweg recht-toe-recht-aan geïntegreerd. Nu pak ik de vergelijking erbij voor de trapeziummethode:
Voor de linkerterm kan ik de Stirling-II-formule invullen:
En ik kan nog meer invullen:
Hetgeen ons na een kleine herschikking van termen brengt bij de Stirling-III-formule:
Of anders geschreven:
Hoe goed is deze benadering? In onderstaande tabel vergelijk ik exacte waarden van x! met de Stirling-III-formule:
xx! (exact)x! (Stirling-III)Stirling-III/Exact
1001.000000000000000 ∙ 1001.000000000000000 ∙ 1001.000000000000000
1013.628800000000000 ∙ 1063.902560665090631 ∙ 1061.075441100388732
1029.332621544394415 ∙ 101571.011221492610449 ∙ 101581.083534232905686
1034.023872600770938 ∙ 1025674.363274929020310 ∙ 1025671.084347185391592
1042.846259680917055 ∙ 10356593.086565157593485 ∙ 10356591.084428514477289
1052.824229407960348 ∙ 104565733.062697871565405 ∙ 104565731.084436647721645
1068.263931688331240 ∙ 1055657088.961717098379904 ∙ 1055657081.084437461049435
1071.202423400515903 ∙ 10656570591.303953077358372 ∙ 10656570591.084437542382248
1081.617203794921462 ∙ 107565705561.753756522049050 ∙ 107565705561.084437550515530
1099.904626579222994 ∙ 1085657055221.074094899439930 ∙ 1085657055231.084437551328858
10102.325796205673083 ∙ 10956570551862.522180742359230 ∙ 10956570551861.084437551410191
Vergelijkingstabel voor Stirling-III

De grafiek van f (x) = log (log (x!)) (de rode blokjes)
en f (x) = log (log (Stirling-III)) (de blauwe lijn),
logaritmische horizontale schaalverdeling

Euler

Maclaurin

Dit ziet er al een stuk beter uit, maar we willen het natuurlijk nog nauwkeuriger. Daartoe pak ik de Euler-Maclaurin-formule erbij:

Voor het probleem dat we hier bij de hand hebben wordt vergelijking (19):
Het linkerdeel van de vergelijking is onze probleemfunctie:
De oplossing van de integraal kan ik wederom rechtstreeks opschrijven vanuit vergelijking (9):
En ik kan een paar haken wegwerken:
Het is de hoogste tijd om eens wat afgeleiden te bepalen (y(0) is de functie zelf):





De regelmaat zal inmiddels duidelijk zijn:
Hiermee wordt vergelijking (21):

Bernoulli

De B’s in bovenstaande vergelijking zijn de Bernoulli-getallen. In onderstaande tabel staan de eerste elf Bernoulli-getallen (er zijn er oneindig veel).

n Bn (als breuk) Bn (decimaal)
0 1 1.00000
1 −1/2 −0.50000
2 1/6 0.16667
3 0 0.00000
4 −1/30 −0.03333
5 0 0.00000
6 1/42 0.02381
7 0 0.00000
8 −1/30 −0.03333
9 0 0.00000
10 5/66 0.07576
Bernoulli-getallen
(voor meer Bernoulli-getallen zie deze pagina)
Merk op dat de Bernoulli-getallen steeds groter worden, een punt van aandacht! Met dit gegeven in mijn achterhoofd werk ik verder en ik pak even een stukje uit vergelijking (24):
Deze breuk ga ik uitrekenen voor k = 1 tot en met k = 10:









Dit vul ik in in vergelijking (26):
Of anders geschreven:
Die eerste reeks tussen haken is overduidelijk een divergerende reeks, omdat de Bernoulli-getallen steeds groter worden. Echter, via andere methoden is te bewijzen dat:
Dit was al te voorzien in de vergelijkingstabel voor Stirling-III, want daar vormde zich in de laatste kolom een constante factor ter grootte van 1.0844375514... En het geval wil dat:
Om vergelijking (31) te laten kloppen moet het deel tussen haken, de exponent van e, gelijk zijn aan:
Laten we eens wat termen gaan uitrekenen:
1.0000000000xx
1/12 = 0.0833333333xx
---------------------------------------- −
0.9166666667xx
1/360 = 0.0027777778xx
---------------------------------------- +
0.9194444444xx
1/1260 = 0.0007936508xx
---------------------------------------- −
0.9186507937xx
1/1680 = 0.0005952381xx
---------------------------------------- +
0.9192460317xx
Dit marcheert heel lekker richting de 0.9189385332 van vergelijking (33), maar door de groter wordende Bernoulli-getallen ontstaat er helaas een divergerende reeks. Maar, zoals ik al zei, via andere methoden is vergelijking (31) waterdicht te bewijzen. Met deze nieuwe kennis wordt vergelijking (30):
Omdat we vooral geïnteresseerd zijn in een benaderingsformule voor grote waarden van x is die reeks tussen de haken bij zeer goede benadering gelijk aan nul (als we even vergeten dat de groter wordende Bernoulli-getallen roet in het eten gooien) en dat brengt ons bij de Stirling-IV-formule:
Of anders geschreven:
Hoe goed is deze benadering? In onderstaande tabel vergelijk ik exacte waarden van x! met de Stirling-IV-formule:
xx! (exact)x! (Stirling-IV)Stirling-IV/Exact
1001.000000000000000 ∙ 1009.221370088957891 ∙ 10−10.922137008895789
1013.628800000000000 ∙ 1063.598695618741036 ∙ 1060.991704039556061
1029.332621544394415 ∙ 101579.324847625269343 ∙ 101570.999167016567843
1034.023872600770938 ∙ 1025674.023537292036775 ∙ 1025670.999916670141570
1042.846259680917055 ∙ 10356592.846235962185216 ∙ 10356590.999991666701392
1052.824229407960348 ∙ 104565732.824227054436822 ∙ 104565730.999999166667014
1068.263931688331240 ∙ 1055657088.263930999670295 ∙ 1055657080.999999916666670
1071.202423400515903 ∙ 10656570591.202423390495708 ∙ 10656570590.999999991666667
1081.617203794921462 ∙ 107565705561.617203793573793 ∙ 107565705560.999999999166667
1099.904626579222994 ∙ 1085657055229.904626578397608 ∙ 1085657055220.999999999916667
10102.325796205673083 ∙ 10956570551862.325796205653702 ∙ 10956570551860.999999999991667
Vergelijkingstabel voor Stirling-IV

De grafiek van f (x) = log (log (x!)) (de rode blokjes)
en f (x) = log (log (Stirling-IV)) (de blauwe lijn),
logaritmische horizontale schaalverdeling
Dit ziet er toch bijzonder netjes uit! En merk op dat voor x = ∞ deze formule een exact antwoord oplevert! De ultieme fijnslijperij kunnen we uitvoeren door een aantal termen met machten van x mee te nemen die in de exponent van e staan. Dat brengt ons de volgende varianten:
Stirling-Va
Stirling-Vb
Stirling-Vc
Stirling-Vd
Stirling-Ve
Stirling-Vf
Stirling-Vg
Stirling-Vh
Of anders geschreven:
Stirling-Va
Stirling-Vb
Stirling-Vc
Stirling-Vd
Stirling-Ve
Stirling-Vf
Stirling-Vg
Stirling-Vh
Hoe goed zijn deze benaderingen? In onderstaande tabellen vergelijk ik exacte waarden van x! met de Stirling-V-formules:
xx! (Stirling-Va)Stirling-Va/Exact
1001.0022744491822266585050638782324150044574
∙ 100
1.0022744491822266585050638782324150044574
1013.6288100514269335299411653167543839286126
∙ 106
1.0000027699038066385419877967246428374704
1029.3326215703176234098961919514613631560755
∙ 10157
1.0000000027776984225077563476976798584726
1034.0238726007821151561345229580267911281287
∙ 102567
1.0000000000027777769841314373867243941825
1042.8462596809170624251832820590310248074933
∙ 1035659
1.0000000000000027777777698412737588183193
1052.8242294079603478821385032665791344335418
∙ 10456573
1.0000000000000000027777777776984127022767
1068.2639316883312400623996014689735798437438
∙ 105565708
1.0000000000000000000027777777777769841270
1071.2024234005159034561401568280093090028233
∙ 1065657059
1.0000000000000000000000027777777777777698
1081.6172037949214623863387731901050368069631
∙ 10756570556
1.0000000000000000000000000027777777777778
1099.9046265792229937372808211050932171733262
∙ 108565705522
1.0000000000000000000000000000027777777778
10102.3257962056730833651049447199498852659430
∙ 1095657055186
1.0000000000000000000000000000000027777778
Vergelijkingstabel voor Stirling-Va

De grafiek van f (x) = log (log (x!)) (de rode blokjes)
en f (x) = log (log (Stirling-Va)) (de blauwe lijn),
logaritmische horizontale schaalverdeling
xx! (Stirling-Vb)Stirling-Vb/Exact
1009.9949421671174128182948246075532992779661
∙ 10−1
0.9994942167117412818294824607553299277966
1013.6287999714130129253859122394111082325785
∙ 106
0.9999999921221927153290102070687577801418
1029.3326215443936746394638335662416445682372
∙ 10157
0.9999999999999206408721743170116764800411
1034.0238726007709377322434770512373772464140
∙ 102567
0.9999999999999999992063498015864598386923
1042.8462596809170545189063906227574913496146
∙ 1035659
0.9999999999999999999999920634921230158722
1052.8242294079603478742934215778003903273863
∙ 10456573
0.9999999999999999999999999999206349206409
1068.2639316883312400623766461031726597324594
∙ 105565708
0.9999999999999999999999999999999992063492
1071.2024234005159034561401534879443075697581
∙ 1065657059
0.9999999999999999999999999999999999999921
1081.6172037949214623863387731856128040432924
∙ 10756570556
1.0000000000000000000000000000000000000000
1099.9046265792229937372808211050657043217172
∙ 108565705522
1.0000000000000000000000000000000000000000
10102.3257962056730833651049447199498788053980
∙ 1095657055186
1.0000000000000000000000000000000000000000
Vergelijkingstabel voor Stirling-Vb

De grafiek van f (x) = log (log (x!)) (de rode blokjes)
en f (x) = log (log (Stirling-Vb)) (de blauwe lijn),
logaritmische horizontale schaalverdeling
xx! (Stirling-Vc)Stirling-Vc/Exact
1001.0002877809548753304345848149429906385784
∙ 100
1.0002877809548753304345848149429906385784
1013.6288000002130128127907761286232130807197
∙ 106
1.0000000000587006208087456262740335870590
1029.3326215443944153237133886491766912834041
∙ 10157
1.0000000000000000059515393932278202782042
1034.0238726007709377354370267343889151304142
∙ 102567
1.0000000000000000000000005952372534891710
1042.8462596809170545189064132121200383103648
∙ 1035659
1.0000000000000000000000000000000595238087
1052.8242294079603478742934215780245355184943
∙ 10456573
1.0000000000000000000000000000000000000060
1068.2639316883312400623766461031726662911353
∙ 105565708
1.0000000000000000000000000000000000000000
1071.2024234005159034561401534879443075697677
∙ 1065657059
1.0000000000000000000000000000000000000000
1081.6172037949214623863387731856128040432924
∙ 10756570556
1.0000000000000000000000000000000000000000
1099.9046265792229937372808211050657043217172
∙ 108565705522
1.0000000000000000000000000000000000000000
10102.3257962056730833651049447199498788053980
∙ 1095657055186
1.0000000000000000000000000000000000000000
Vergelijkingstabel voor Stirling-Vc

De grafiek van f (x) = log (log (x!)) (de rode blokjes)
en f (x) = log (log (Stirling-Vc)) (de blauwe lijn),
logaritmische horizontale schaalverdeling
xx! (Stirling-Vd)Stirling-Vd/Exact
1009.9969254873147189836206474815135913547459
∙ 10−1
0.9996925487314718983620647481513591354746
1013.6287999999970128127845253659573452641293
∙ 106
0.9999999999991768112832135598427428527693
1029.3326215443944152681620699325432669028223
∙ 10157
0.9999999999999999999991584408468678795414
1034.0238726007709377354370243392266527667608
∙ 102567
0.9999999999999999999999999999991582510758
1042.8462596809170545189064132121198688901457
∙ 1035659
0.9999999999999999999999999999999999999992
1052.8242294079603478742934215780245355184775
∙ 10456573
1.0000000000000000000000000000000000000000
1068.2639316883312400623766461031726662911353
∙ 105565708
1.0000000000000000000000000000000000000000
1071.2024234005159034561401534879443075697677
∙ 1065657059
1.0000000000000000000000000000000000000000
1081.6172037949214623863387731856128040432924
∙ 10756570556
1.0000000000000000000000000000000000000000
1099.9046265792229937372808211050657043217172
∙ 108565705522
1.0000000000000000000000000000000000000000
10102.3257962056730833651049447199498788053980
∙ 1095657055186
1.0000000000000000000000000000000000000000
Vergelijkingstabel voor Stirling-Vd

De grafiek van f (x) = log (log (x!)) (de rode blokjes)
en f (x) = log (log (Stirling-Vd)) (de blauwe lijn),
logaritmische horizontale schaalverdeling
xx! (Stirling-Ve)Stirling-Ve/Exact
1001.0005343950385703428198608886290340726035
∙ 100
1.0005343950385703428198608886290340726035
1013.6288000000000673582390695916185504806820
∙ 106
1.0000000000000185621249640629460291227629
1029.3326215443944152681699256745840029426104
∙ 10157
1.0000000000000000000000001916886187212923
1034.0238726007709377354370243392300398649096
∙ 102567
1.0000000000000000000000000000000000019175
1042.8462596809170545189064132121198688901481
∙ 1035659
1.0000000000000000000000000000000000000000
1052.8242294079603478742934215780245355184775
∙ 10456573
1.0000000000000000000000000000000000000000
1068.2639316883312400623766461031726662911353
∙ 105565708
1.0000000000000000000000000000000000000000
1071.2024234005159034561401534879443075697677
∙ 1065657059
1.0000000000000000000000000000000000000000
1081.6172037949214623863387731856128040432924
∙ 10756570556
1.0000000000000000000000000000000000000000
1099.9046265792229937372808211050657043217172
∙ 108565705522
1.0000000000000000000000000000000000000000
10102.3257962056730833651049447199498788053980
∙ 1095657055186
1.0000000000000000000000000000000000000000
Vergelijkingstabel voor Stirling-Ve

De grafiek van f (x) = log (log (x!)) (de rode blokjes)
en f (x) = log (log (Stirling-Ve)) (de blauwe lijn),
logaritmische horizontale schaalverdeling
xx! (Stirling-Vf)Stirling-Vf/Exact
1009.9861768166621314121424712215264977935205
∙ 10−1
0.9986176816662131412142471221526497793520
1013.6287999999999977750222863742108597880833
∙ 106
0.9999999999999993868557887935986716788148
1029.3326215443944152681699238850287006958180
∙ 10157
0.9999999999999999999999999999359269686005
1034.0238726007709377354370243392300398571937
∙ 102567
1.0000000000000000000000000000000000000000
1042.8462596809170545189064132121198688901481
∙ 1035659
1.0000000000000000000000000000000000000000
1052.8242294079603478742934215780245355184775
∙ 10456573
1.0000000000000000000000000000000000000000
1068.2639316883312400623766461031726662911353
∙ 105565708
1.0000000000000000000000000000000000000000
1071.2024234005159034561401534879443075697677
∙ 1065657059
1.0000000000000000000000000000000000000000
1081.6172037949214623863387731856128040432924
∙ 10756570556
1.0000000000000000000000000000000000000000
1099.9046265792229937372808211050657043217172
∙ 108565705522
1.0000000000000000000000000000000000000000
10102.3257962056730833651049447199498788053980
∙ 1095657055186
1.0000000000000000000000000000000000000000
Vergelijkingstabel voor Stirling-Vf

De grafiek van f (x) = log (log (x!)) (de rode blokjes)
en f (x) = log (log (Stirling-Vf)) (de blauwe lijn),
logaritmische horizontale schaalverdeling
xx! (Stirling-Vg)Stirling-Vg/Exact
1001.0050396382651597092464658001088904577011
∙ 100
1.0050396382651597092464658001088904577011
1013.6288000000000001011761325280563329286022
∙ 106
1.0000000000000000278814298192395097356157
1029.3326215443944152681699238856269456666125
∙ 10157
1.0000000000000000000000000000000295327031
1034.0238726007709377354370243392300398571937
∙ 102567
1.0000000000000000000000000000000000000000
1042.8462596809170545189064132121198688901481
∙ 1035659
1.0000000000000000000000000000000000000000
1052.8242294079603478742934215780245355184775
∙ 10456573
1.0000000000000000000000000000000000000000
1068.2639316883312400623766461031726662911353
∙ 105565708
1.0000000000000000000000000000000000000000
1071.2024234005159034561401534879443075697677
∙ 1065657059
1.0000000000000000000000000000000000000000
1081.6172037949214623863387731856128040432924
∙ 10756570556
1.0000000000000000000000000000000000000000
1099.9046265792229937372808211050657043217172
∙ 108565705522
1.0000000000000000000000000000000000000000
10102.3257962056730833651049447199498788053980
∙ 1095657055186
1.0000000000000000000000000000000000000000
Vergelijkingstabel voor Stirling-Vg

De grafiek van f (x) = log (log (x!)) (de rode blokjes)
en f (x) = log (log (Stirling-Vg)) (de blauwe lijn),
logaritmische horizontale schaalverdeling
xx! (Stirling-Vh)Stirling-Vh/Exact
1009.7577459030245882262249835141660209899275
∙ 10−1
0.9757745903024588226224983514166020989927
1013.6287999999999999939427207633504491702488
∙ 106
0.9999999999999999983307762244682675182564
1029.3326215443944152681699238856266698815461
∙ 10157
0.9999999999999999999999999999999999820495
1034.0238726007709377354370243392300398571937
∙ 102567
1.0000000000000000000000000000000000000000
1042.8462596809170545189064132121198688901481
∙ 1035659
1.0000000000000000000000000000000000000000
1052.8242294079603478742934215780245355184775
∙ 10456573
1.0000000000000000000000000000000000000000
1068.2639316883312400623766461031726662911353
∙ 105565708
1.0000000000000000000000000000000000000000
1071.2024234005159034561401534879443075697677
∙ 1065657059
1.0000000000000000000000000000000000000000
1081.6172037949214623863387731856128040432924
∙ 10756570556
1.0000000000000000000000000000000000000000
1099.9046265792229937372808211050657043217172
∙ 108565705522
1.0000000000000000000000000000000000000000
10102.3257962056730833651049447199498788053980
∙ 1095657055186
1.0000000000000000000000000000000000000000
Vergelijkingstabel voor Stirling-Vh

De grafiek van f (x) = log (log (x!)) (de rode blokjes)
en f (x) = log (log (Stirling-Vh)) (de blauwe lijn),
logaritmische horizontale schaalverdeling
Dit ziet er absoluut geweldig uit! Echter, we worden op dit punt verblind door ons eigen succes, want doordat de verhouding Stirling/Exact nu tot op heel veel cijfers achter de komma gelijk is aan één hebben we er geen zicht meer op hoe goed de Stirling-benadering echt is. Daarom ga ik vanaf nu kijken naar de relatieve fout:
Of deze relatieve fout positief is (de Stirling-benadering zit dan boven de exacte waarde) of negatief is (de Stirling-benadering zit dan onder de exacte waarde) is nu even niet belangrijk en daarom neem ik de absolute waarde:
En om direct te kunnen zien tot op hoeveel decimalen nauwkeurig de Stirling-benadering is, is het handig om ook nog de logaritme te nemen:
Het resultaat van vergelijking (41) staat in onderstaande tabel:
xAantal termen
012345678
Stirling-IVStirling-VaStirling-VbStirling-VcStirling-VdStirling-VeStirling-VfStirling-VgStirling-Vh
100 −1.11−2.64−3.30−3.54−3.51−3.27−2.86−2.30−1.62
101 −2.08−5.56−8.10−10.23−12.08−13.73−15.21−16.55−17.78
102 −3.08−8.56−13.10−17.23−21.07−24.72−28.19−31.53−34.75
103 −4.08−11.56−18.10−24.23−30.07−35.72−41.19−46.53−51.75
104 −5.08−14.56−23.10−31.23−39.07−46.72−54.19−61.53−68.75
105 −6.08−17.56−28.10−38.23−48.07−57.72−67.19−76.53−85.75
106 −7.08−20.56−33.10−45.23−57.07−68.72−80.19−91.53−102.75
107 −8.08−23.56−38.10−52.23−66.07−79.72−93.19−106.53−119.75
108 −9.08−26.56−43.10−59.23−75.07−90.72−106.19−121.53−136.75
109 −10.08−29.56−48.10−66.23−84.07−101.72−119.19−136.53−153.75
1010 −11.08−32.56−53.10−73.23−93.07−112.72−132.19−151.53−170.75
De logaritme van de absolute waarde van de relatieve fout
In bovenstaande tabel wordt duidelijk een lineair verband zichtbaar, dus de hoogste tijd voor een grafiek.

De grafiek van de logaritme van de absolute waarde van de relatieve fout
voor n = 0 (de rode blokjes), n = 1 (de lichtgroene blokjes), n = 2 (de donkerblauwe blokjes),
n = 3 (de donkergroene blokjes), n = 4 (de lichtblauwe blokjes), n = 5 (de paarse blokjes),
n = 6 (de oranje blokjes), n = 7 (de lichtgrijze blokjes) en n = 8 (de donkergrijze blokjes),
logaritmische horizontale schaalverdeling
Hier kunnen we natuurlijk rechte lijnen doorheen trekken. Voor een rechte lijn geldt in het algemeen:
Omdat in bovenstaande grafiek een logaritmische horizontale schaalverdeling gebruikt is moeten we uitgaan van de logaritme van x:
a is de richtingscoëfficiënt en een blik op de voorgaande tabel maakt duidelijk dat voor a moet gelden (n = het aantal termen):
En daar moet dan ook nog een minteken voor, want we hebben te maken met dalende lijnen. Voor de y-waarde schrijven we tenslotte de relatieve fout E:
De waarde van b lezen we af uit de voorgaande tabel (in combinatie met wat denkwerk) en dat levert dit resultaat op:
nb
0−1.08
1−2.56
2−3.10
3−3.23
4−3.07
5−2.72
6−2.19
7−1.53
8−0.75
b als functie van n
Hier maak ik ook even een grafiek van:

De grafiek van b (n)
Deze informatie over b stelt ons in staat om rechte lijnen toe te voegen in de voorgaande grafiek van de relatieve fout.

De grafiek van de logaritme van de absolute waarde van de relatieve fout
voor n = 0 (de rode blokjes/lijn), n = 1 (de lichtgroene blokjes/lijn), n = 2 (de donkerblauwe blokjes/lijn),
n = 3 (de donkergroene blokjes/lijn), n = 4 (de lichtblauwe blokjes/lijn), n = 5 (de paarse blokjes/lijn),
n = 6 (de oranje blokjes/lijn), n = 7 (de lichtgrijze blokjes/lijn) en n = 8 (de donkergrijze blokjes/lijn),
logaritmische horizontale schaalverdeling
In bovenstaande grafiek loopt x van 1 tot en met 1010 en het is wellicht illustratief om even in te zoomen op het linkerdeel van x = 1 tot en met x = 10.

De grafiek van de logaritme van de absolute waarde van de relatieve fout
voor n = 0 (de rode blokjes/lijn), n = 1 (de lichtgroene blokjes/lijn), n = 2 (de donkerblauwe blokjes/lijn),
n = 3 (de donkergroene blokjes/lijn), n = 4 (de lichtblauwe blokjes/lijn), n = 5 (de paarse blokjes/lijn),
n = 6 (de oranje blokjes/lijn), n = 7 (de lichtgrijze blokjes/lijn) en n = 8 (de donkergrijze blokjes/lijn),
logaritmische horizontale schaalverdeling
Voor grote waarden van x is b te verwaarlozen en kunnen we bij goede benadering stellen (waaruit nogmaals overduidelijk blijkt dat voor x = ∞ het antwoord exact wordt):
Al dit rekenwerk brengt ons tenslotte bij het volgende eindoverzicht, een reeks benaderingen die uitstekende resultaten geeft en bestaande uit functies waarmee gemakkelijk en snel te werken is en die probleemloos differentieerbaar zijn:
Stirling-I
Stirling-II
Stirling-III
Stirling-IV


Stirling-Va


Stirling-Vb


Stirling-Vc


Stirling-Vd


Stirling-Ve


Stirling-Vf


Stirling-Vg


Stirling-Vh